2. ลกฺขณสุตฺตวณฺณนา

[2] ทุติเย ลกฺขียติ พาโล อยนฺติ ญายติ เอเตนาติ ลกฺขณํ, กมฺมํ ลกฺขณเมตสฺสาติ กมฺมลกฺขโณติ อาห ‘‘กายทฺวาราทิปวตฺตํ กมฺม’’นฺติอาทิฯ อปทียนฺติ โทสา เอเตน รกฺขียนฺติ, ลูยนฺติ ฉิชฺชนฺติ วาติ อปทานํ, สตฺตานํ สมฺมา, มิจฺฉา วา ปวตฺตปฺปโยโคฯ เตน โสภตีติ อปทานโสภนี ฯ เตนาห ‘‘ปญฺญา นามา’’ติอาทิฯ อตฺตโน จริเตเนวาติ อตฺตโน จริยาย เอวฯ เสสเมตฺถ อุตฺตานเมวฯ

ลกฺขณสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3-4. จินฺตีสุตฺตาทิวณฺณนา

[3-4] ตติเย เอเตหีติ ทุจฺจินฺติตจินฺติตาทีหิฯ เอเตน ลกฺขณสทฺทสฺส สรณตฺถตมาหฯ ตาเนวาติ ลกฺขณานิ เอวฯ อสฺสาติ พาลสฺสฯ พาโล อยนฺติ นิมียติ สญฺชานียติ เอเตหีติ พาลนิมิตฺตานิฯ อปทานํ วุจฺจติ, วิขฺยาตํ กมฺมํ, ทุจฺจินฺติตจินฺติตาทีนิ จ พาเล วิขฺยาตานิ อสาธารณภาเวนฯ ตสฺมา ‘‘พาลสฺส อปทานานี’’ติฯ อภิชฺฌาทีหิ ทุฏฺฐํ ทูสิตํ จินฺติตํ ทุจฺจินฺติตํ, ตํ จินฺเตตีติ ทุจฺจินฺติตจินฺตีฯ โลภาทีหิ ทุฏฺฐํ ภาสิตํ มุสาวาทาทิํ ภาสตีติ ทุพฺภาสิตภาสีฯ เตสํเยว วเสน กตฺตพฺพโต ทุกฺกฏกมฺมํ ปาณาติปาตาทิํ กโรตีติ ทุกฺกฏกมฺมการีฯ เตนาห ‘‘จินฺตยนฺโต’’ติอาทิฯ วุตฺตานุสาเรนาติ ‘‘พาโล อย’’นฺติอาทินา วุตฺตสฺส อตฺถวจนสฺส ‘‘ปณฺฑิโต อยนฺติ เอเตหิ ลกฺขียตี’’ติอาทินา อนุสฺสรเณนฯ มโนสุจริตาทีนํ วเสนาติ ‘‘จินฺตยนฺโต อนภิชฺฌาพฺยาปาทสมฺมาทสฺสนวเสน สุจินฺติตเมว จินฺเตตี’’ติอาทินา มโนสุจริตาทีนํ ติณฺณํ สุจริตานํ วเสน โยเชตพฺพานิฯ จตุตฺถํ วุตฺตนยตฺตา อุตฺตานตฺถเมวฯ

จินฺตีสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5-10. อโยนิโสสุตฺตาทิวณฺณนา

[5-10] ปญฺจเม กติ นุ โข อนุสฺสติฏฺฐานานีติอาทิ ฉกฺเก อาวิ ภวิสฺสตีติฯ เอวํ จินฺติตนฺติ อโยนิโส จินฺติตํฯ อปญฺหเมว ปญฺหนฺติ กเถสีติ อปญฺหเมว ปญฺโห อยนฺติ มญฺญมาโน วิสฺสชฺเชสิฯ ทสวิธํ พฺยญฺชนพุทฺธิํ อปริหาเปตฺวาติ –

‘‘สิถิลํ ธนิตญฺจ ทีฆรสฺสํ, ครุกํ ลหุกญฺจ นิคฺคหีตํ;

สมฺพนฺธํ ววตฺถิตํ วิมุตฺตํ, ทสธา พฺยญฺชนพุทฺธิยา ปเภโท’’ติฯ (ที. นิ. อฏฺฐ. 1.190; ม. นิ. อฏฺฐ. 2.291; ปริ. อฏฺฐ. 485; วิ. สงฺค. อฏฺฐ. 252) –

เอวํ วุตฺตํ ทสวิธํ พฺยญฺชนพุทฺธิํ อปริหาเปตฺวาฯ

ตตฺถ ฐานกรณานิ สิถิลานิ กตฺวา อุจฺจาเรตพฺพํ อกฺขรํ สิถิลํ, ตานิเยว ธนิตานิ อสิถิลานิ กตฺวา อุจฺจาเรตพฺพํ อกฺขรํ ธนิตํฯ ทฺวิมตฺตกาลํ ทีฆํ, เอกมตฺตกาลํ รสฺสํฯ ครุกนฺติ ทีฆเมว, ยํ วา ‘‘อายสฺมโต พุทฺธรกฺขิตตฺเถรสฺสา’’ติ สํโยคปรํ กตฺวา วุจฺจติ, ลหุกนฺติ รสฺสเมว, ยํ วา ‘‘อายสฺมโต พุทฺธรกฺขิตเถรสฺสา’’ติ เอวํ วิสํโยคปรํ กตฺวา วุจฺจติฯ นิคฺคหีตนฺติ ยํ กรณานิ นิคฺคเหตฺวา อวิสฺสชฺเชตฺวา อวิวเฏน มุเขน สานุนาสิกํ กตฺวา วตฺตพฺพํฯ สมฺพนฺธนฺติ ยํ ปรปเทน สมฺพนฺธิตฺวา ‘‘ตุณฺหสฺสา’’ติ วุจฺจติฯ ววตฺถิตนฺติ ยํ ปรปเทน อสมฺพนฺธํ กตฺวา วิจฺฉินฺทิตฺวา ‘‘ตุณฺหี อสฺสา’’ติ วุจฺจติฯ วิมุตฺตนฺติ ยํ กรณานิ อนิคฺคเหตฺวา วิสฺสชฺเชตฺวา วิวเฏน มุเขน สานุนาสิกํ อกตฺวา วุจฺจติฯ ทสธา พฺยญฺชนพุทฺธิยา ปเภโทติ เอวํ สิถิลาทิวเสน พฺยญฺชนพุทฺธิยา อกฺขรุปฺปาทกจิตฺตสฺส ทสปฺปกาเรน ปเภโทฯ สพฺพานิ หิ อกฺขรานิ จิตฺตสมุฏฺฐานานิ ยถาธิปฺเปตตฺถพฺยญฺชนโต พฺยญฺชนานิ จฯ

‘‘อฏฺฐานํ โข เอตํ, อาวุโส สาริปุตฺตา’’ติอาทิ ปญฺจเก อาวิ ภวิสฺสติฯ ‘‘กติ นุ โข, อานนฺท, อนุสฺสติฏฺฐานานี’’ติอาทิ ปน ฉกฺเก อาวิ ภวิสฺสติฯ ฉฏฺฐาทีสุ นตฺถิ วตฺตพฺพํฯ

อโยนิโสสุตฺตาทิวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

พาลวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. รถการวคฺโค

1. ญาตสุตฺตวณฺณนา

[11] ทุติยสฺส ปฐเม ญาโตเยว ปญฺญาโตติ อาห ‘‘ญาโต ปญฺญาโต’’ติฯ กสฺส อนนุโลมิเกติ อาห ‘‘สาสนสฺสา’’ติ, สาสนสฺส อนนุโลมิเก อปฺปติรูเปติ อตฺโถฯ อิทานิ อนนุโลมิกสทฺทสฺส นิพฺพจนํ ทสฺเสนฺโต ‘‘น อนุโลเมตีติ อนนุโลมิก’’นฺติ อาห ฯ สาสนสฺสาติ วา สาสนนฺติ อตฺโถฯ สาสนํ น อนุโลเมตีติ อนนุโลมิกนฺติ เอวเมตฺถ สมฺพนฺโธ ทฏฺฐพฺโพฯ สภาควิสภาคนฺติ ลิงฺคโต สภาควิสภาคํฯ ‘‘วิยปุคฺคเล’’ติ อาหาติ ลิงฺคสภาเคหิ อวิเสเสตฺวา อาหฯ อุมฺมาทํ ปาปุณีติ โส กิร สีลํ อธิฏฺฐาย ปิหิตทฺวารคพฺเภ สยนปิฏฺเฐ นิสีทิตฺวา ภริยํ อารพฺภ เมตฺตํ ภาเวนฺโต เมตฺตามุเขน อุปฺปนฺเนน ราเคน อนฺธีกโต ภริยาย สนฺติกํ คนฺตุกาโม ทฺวารํ อสลฺลกฺเขตฺวา ภิตฺติํ ภินฺทิตฺวาปิ นิกฺขมิตุกามตาย ภิตฺติํ ปหรนฺโต สพฺพรตฺติํ ภิตฺติยุทฺธมกาสิฯ เสสเมตฺถ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

ญาตสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

2. สารณียสุตฺตวณฺณนา

[12] ทุติเย จตุปาริสุทฺธิสีลมฺปิ ปพฺพชฺชานิสฺสิตเมวาติ อิมินา ปพฺพชฺชูปคตสมนนฺตรเมว จตุปาริสุทฺธิสีลมฺปิ สมาทินฺนเมว โหตีติ ทสฺเสติฯ มคฺคสนฺนิสฺสิตาเนว โหนฺตีติ มคฺคาธิคมตฺถาย ปฏิปชฺชิตพฺพตฺตา กสิณปริกมฺมาทีนิ มคฺคสนฺนิสฺสิตาเนว โหนฺติ, ตสฺมา มคฺคคฺคหเณเนว เตสมฺปิ คหณํ เวทิตพฺพํ, เตหิ วินา มคฺคาธิคมสฺส อสมฺภวโตติ อธิปฺปาโยฯ

อคฺคมคฺคาธิคเมน อสมฺโมหปฺปฏิเวธสฺส สิขาปตฺตตฺตา มคฺคธมฺเมสุ วิย ผลธมฺเมสุปิ สาติสโย อสมฺโมโหติ ‘‘สยํ อภิญฺญา’’ติ วุตฺตํ, สามํ ชานิตฺวาติ อตฺโถฯ ตถา ชานนา ปนสฺส สจฺฉิกรณํ อตฺตปจฺจกฺขกิริยาติ ‘‘สจฺฉิกตฺวา’’ติ วุตฺตํฯ เตนาห ‘‘อตฺตนาว อภิวิสิฏฺฐาย ปญฺญาย ปจฺจกฺขํ กตฺวา’’ติฯ ตถา สจฺฉิกิริยา จสฺส อตฺตนิ ปฏิลาโภติ ‘‘อุปสมฺปชฺชา’’ติ วุตฺตนฺติ อาห ‘‘ปฏิลภิตฺวา’’ติฯ

สารณียสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ